بررسی و گزارش همه سویه ی دیوان شاکه و خان منصور

 

مطلبی که در ذیل این صفحه تقدیم خوانندگان عزیز می شود در سایت بلوط به آدرس  

http://www.balout.ir/cat_01/000075.php منتشر شده است .چون مدتی است کار تصحیح دیوان به شکلی آکادمیک تمام شده و منتظر انتشارات معتبری هستیم که برای فرهنگ و هنر و ادب کردی دل بسوزاند و به صورتی وزین چاپ کند. در این جا هم قبل از چاپ بخش هایی از آن را جهت آنالیز از سوی اهل فن و اهل ادب به دوستاران فرهنگ و هنر و ادب کردی تقدیم می نمائیم و از اساتید ارجمندم جهت هر چه پر بارتر عرضه کردن این گنجینه ی ادبی درخواست دارم  کمی و کاستی های آن را تذکر داده  تا با حفظ امانت و ارجاع به نظر آنها در دیوان همت  گماریم. 

چاپ دوم دیوان شاکه و خان منصور در راه است

علیرضا خانی نویسنده و پژوهشگر ایوانی که بادو زبان انگلیسی و فارسی به شکل آکادمیک همراهی جدی دارد ،‌ از تلاشگران عرصه ی ادبیات کردی نیز بشمار می رود . وی در تازه ترین کار پژوهشی خود به دنبال تصحیحی تازه تر از دیوان گرانسنگ « شاکه و خان منصور کلهر » است . مقدمه‌ی چاپ دوم کتابش را برای سایت بلوط ارسال داشته که پیش از مکتوب شدن در کتاب  ، مخاطبان ادبیات و فرهنگ کردی با آن آشنایی جدی تری پیدا کنند . آنچه در زیر می خوانید ، چکیده بررسی و گزارش همه سویه ی دیوان شاکه و خان منصورایوانی و ترجمه ی فارسی آن در چاپ دوم است  که شامل هفت فصل می باشد
 

هدف این چاپ و تحقیق و پژوهش آن شناساندن یکی از آثارادبی زبان کردی گویش کلهری به جامعه ی ادبیات است. «زبان کردی و گویش های آن یکی از اندک زبان های بومی ایران است که سامانه ای ادبی در آن پدید آمده است وکما بیش هر کدام از شاهکارهای ادب پارسی همتایی به زبان کردی یافته است، لیکن این ادب تاکنون بدان سان که می شود شناخته و کاویده نشده است.این تحقیق می تواند در گونه ی خود دری به جهان ادب کردی بگشاید و ویژگی هاو چگونگی های آن را آشکار بدارد.»
نقد و بررسی و توضیح و تفسیر ابیات با بیان عناصر ادبی ارزشمند ی در دیوان شاکه و خان منصور ایوانی همراه است،که با روش کتابخانه ای با استفاده از فیش بر داری و آمار و ارقام و در برخی موارد با مقایسه و تحلیل در این تحقیق کار شده است. فصل اول کلیاتی در باره ی کرد و تاریخچه ی دیرینه ی آن در ازمنه ی قدیم می باشد فصل دوم نیز گذری بر زندگی این دو شاعر و آشنایی با زیباشناختی اشعار آنهاست فصل سوم بحثی است موجز در باره ی زبان کردی و ریشه ی تاریخی و گستره ی جغرافیایی آن است فصل چهارم گذری بر زندگی این دو شاعر و آشنایی با زیبا شناختی اشعار آنهاست. فصل پنجم اشعار شاکه و خان منصور که با رسم الخط کردی تدوین یافته است فصل ششم مربوط به بررسی و شرح تک تک ابیات می باشد فصل هفتم به نتیجه گیری این مباحث پرداخته و در پایان پیوست ها همراه با فهرستی از اعلام و نام هاضمیمه شده امید است که مقبول نظر واقع گردد..

پیشگفتار
 کمتر کسی پیدا میشود که در این مناطق کردنشین نام شاکه وخان منصور ایوانی را نشنیده باشد،این درحالیست که بعداز دو چاپ متعدد و متفاوت از دیوان شعری این دو شاعر کرد زبان همچنان این دیوان نایاب است.نفوذ وتاثیر اشعار این شاعران که خالی از هر ملال و تکلفی است،بگونه ای زلال وروان درقالب مثنوی بیان شده است که بر هیچکس پوشیده نیست. شاکه وخان منصورایوانی در ضمن منظور خود با آوردن تشبیهات،استعارات،کنایات،...و آرایه های رایج در زبان ،سخن را دلنشین تر ارائه می دهند،البته محتوا ومضمون یکی از علل قوی تاثیر این اشعار بر قلوب مردم است که با گذشت سالیان دراز هنوز از سینه ها می تراود.
 این چاپ از نوع تحقیق در روش توصیفی - تالیفی و میدانی انجام گردیده است و از آمارگیری در توضیح جنبه های ادبی آن استفاده شده است، ارائه ی مطالب بکر و بدیع درباره ی این اثر نغز و ناب می تواند برای دانش پژوهان مفید و سودمند واقع شود امیدواریم که توانسته باشیم منبعی مطمئن و مفید به دور از اعمال سلیقه در باب شعر این شاعران گذشته ی کرد ایوانی در راستای خدمت به فرهنگ و ادب کردی کلهری این دیار خصوصا و مناطق کردنشین کرمانج و سوران و لک و لر و فرهنگ ملی عموما ارائه داده باشیم. چاپ دوم را در حد وسع و توان خویش انجام داده و مطمئنیم سزاوار تلاش بیشتری است.
 هم اندیشی و همدلی این دو شاعر، حس اعجاب و تحسین ما را بر می انگیزد،حسی غریب که امروزه دامنگیر ما شده است و این امر حاصل دوری از اصل خویش و پناه بردن انسانها به انزوا و گوشه ی عزلت است و این همان درد بی درمان انسان معاصر است که دوران اجتماعی بودن را با دیدی پر از حسرت به نظاره می نشیند روزگاری که خان منصور « در مینگه ی نوو » می نشیند و « روژی سه د هاو کور سه لام که ی وه پیت» را در برابر چشمانمان به تصویر می کشد ، تصویری از گذشته های نیاکانمان در معاشرت ها و رفت و آمدها و نشست و برخاست ها در کوهساران مانشت و سبزه زاران سراب بازان و خوران ایوان را در ذهن مجسم می کند. همین امر ادب دوستان این مرز و بوم را به فکر جمع آوری اشعار این دو شاعر نام آشنا و فرزانه انداخته است، که در دو چاپ متعدد اشعار آنها را به چاپ رسانده اند اشعاری که امانتداران گذشته آنها را هم چون گنجی گرانبها در سینه ی خود به عنوان مطمئن ترین جای نگه داشته اند.
اکنون بر ما وظیفه است علاوه بر تدوین این اشعار آنها را به جهان و جهانیان بشناسانیم . این چاپ که کوششی در مدت بیش از ده سال می باشد به شما دوستداران عرصه ی ادب و فرهنگ وبه همه ی هموطنان کوردمان تقدیم می گردد. مقدمه موفقیّت این دو شاعر در قدمت آنان و تدوین زبان یک ملت است ، شاکه و خان منصور در عالم خود(زبان کردی گویش کلهری)برجسته ترین شاعران هستند،به گونه ای که می توان گفت این دو شاعر اگر تنها یک منظومه هم می داشتند باز هم مایه ی توفیق واشتهار آنان می شد،اینان به عنوان پیش کسوت شعر کردی کلهری و پرچمدار ادبیّات این گویش دارای شهرت زیادی هستند.
 در مفاهیم بلند واستوار خان منصور وهمدم غار او، شاکه، قلمرویی از اندرزگویی اخلاقی همراه با اطلاعات تاریخی-جغرافیایی می یابیم،امروزه با قوی شدن فرهنگ قومی و بازگشت به معیارهای سنتی،علاقه به ادبیات قومی در بین جوانان بسیار چشمگیر است به هر روی ،آشنایی با اشعار این شاعران با غنای درونی و مفاهیم وزین خویش می توانند مرهمی بر دردهای بی درمان نسل جدا مانده از نیاکان خود،باشد. 1-1.بیان مسئله وظیفه ی ما به عنوان کسانی که در وادی ادبیات قدم گذاشته و طی طریق می کنیم ،شناختن وشناساندن ادبیّات و در محدوده ای کوچکتر شعر ناب است ،حال این شعر به زبان کردی باشد یا هر زبان دیگری.البتّه جایگاه زبان ایرانی تبار کاملاً ارزشمند وآشکار است،امّا در کنار ادبیّات کهن فارسی،ادب کردی و شعر کردی نیز جایگاهی بسیار ارزشمند دارد که پرداختن بدان ضرورتی انکار ناپذیر است.
 1-2.فرضیه ها و سؤالات تحقیق
 1- شرح ابیات دیوان شاکه وخان منصورایوانی ومعرفی آن ها
 2- آشنایی با مضامین شعری واصطلاحات ادبی دیوان
 3- شرح وقایع واتفاقات مندرج دربطن اشعاروتأثیرپذیری آن هاازجغرافیای منطقه
 4- ویژگی برجسته ومنحصربه فردآن هادرادب کردی
 5- بررسی شخصیت هاواعلام دردیوان
 6. آشنایی فراگیران ودانش جویان به ادب کردی کلهر
 7. تأثیراشعارشاکه وخان منصوردرادب معاصرکردوکلهر
 8. معرفی وآشنا نمودن جامعه به زبان کردی وگویش کلهری وزنده نگه داشتن زبان ها وملیّت ها
 1-3.اهداف تحقیق
 1-معرفی و آشنایی با زندگی و شرح حال دو شاعر مشهور کرد ایوانی
 2-دستیابی به منابع مکتوب و معتبر
 3-بررسی قالب ها ،اوزان،مضامین،سبک هاو مصنوعات شعری در آثار این دو شاعر قدیمی
 4-حفظ و صیانت میراث فرهنگی –ادبی و انتقال آن به نسل ها ی بعد
 1-4.پیشینه تحقیق آن چه ما را بر آن داشت تا تحقیق و پژوهش خویش را در موضوع «دیوان شاکه و خان منصور »انتخاب نماییم همانا احیای ادبیات کردی به ویژه ادبیّات کردی،گویش کلهری بود. ونیز معتقدیم که مضامین بکر و تعابیر و تصاویر در این دیوان می تواند به عنوان میراثی از ادب کردی برای نسل های متمادی باقی بماند،معرفی و شناختن این شاعران بی بدیل در ادب کردی به هم وطنان، از دیگر اهداف رساله بود،نیز شرح و تحلیل بسیاری از واژگان سخت و ترکیبات .و مضامین ناشناخته و مهجور که امروزه کاربردی در گویش کلهری ندارند و تقریباً به تاریخ پیوسته اند از اهداف مورد نظر بوده است،در بحث تاریخ و ازمنه ی تاریخ منطقه نیز زوایای پنهانی از تاریخ کرد و کردستان و خصوصاً تاریخ ایل کلهر و ایوان و معرفی این شهر باستانی (آریوحان)که بی شک از مهم ترین مطالب این رساله می باشد مورد نظر بوده است،معرفی شاکه و خان منصور به عنوان دو فرزانه ی ادب کردی کلهری و جایگاه خان منصور هم در مقام شاعری و هم در مقام یک حاکم و سردار و به قول استاد کلیم الله توحدی اهل سیف و قلم، می تواند حائز اهمیت باشد.
 ابتدا نسخه ای از اشعار شاکه و خان منصوراز استاد محی الدین صالحی به دست آمد که شرح نسبتاً مبسوطی از زندگی نامه نیز بر آن افزوده بود . مرحوم اکبر مظفری از بزرگان اهالی ارکوازی که تعداد زیادی از اشعار را در سینه داشت به همراه نسخه ای که به گفته ی ایشان بیش از 100سال قدمت داشت در اختیارم گذاشت ،آقای شاه محمد علی بیگی نژاد نسخه ای را به یادگار داشت که حدود 50الی 60سال قدمت داشت نیز در اختیارم گذاشت .و نسخه های دیگری که فقط به نام آنها اشاره می کنم نسخه های آقایان :حاج رحیم خان صادقی (ملارحیم)، حبیب الله بخشوده،اکبر نادری ترن ،غضبان سرتنگی،عباس شهبازی(از نوادگان خان منصور ایوانی)،هوشنگ رشیدی(اسلام آباد)،مرحوم سادبگ ربانی،علی جان کاظمی،محمد خان حاتمی، مبنای کار تحقیق قرار گرفت.
 این چاپ می تواند جهت روشن شدن بسیاری از مطالب تاریخی و ادبی مورد استفاده قرار گیرد همچنین از جنبه ی زبان شناسی مورد توجه و قابل اعتنا می باشد و می تواند از طریق اشعار نغز و ناب ،پیوندهای قومی را بیشتر تقویت نماید و راهنمای رسم الخط کردی کلهری در فصل ( 3 )آن می تواند به هر کرد زبانی چگونه خواندن و نوشتن را بیاموزد و انتقال مضامین و صناعات ادبی این دیوان به زبان فارسی نمایانگر پر باری ادب کردی است. آثار مکتوبی که در این زمینه وجود داشت ،و مورد استفاده قرار گرفته است:
 1.دیوان کامل شاکه وخان منصور، محمدعلی قاسمی وعلی رضاخانی، انتشارات صلاح الدین ایوبی
 3.مقالات چاپ شده دررابطه، شاکه وخان منصوردرمجلات وماهنامه های کردی وفارسی.
 1-5.روش تحقیق چاپ حاضر مجموعه ای است برای آشنایی علاقه مندان از هر گروه و در هر سنی با اشعار کردی کلهری،با شرح وتفسیر ابیات به زبان فارسی و یادآوری ظرایف آن ها.به نوعی که بتواند انگیزه ی مطالعه و تتّبع بیشتر را در این زمینه فراهم آورد و سبب انس بیشتر با این دیوان شود.
 در این چاپ مبنای کار بر دیوان اشعار شاکه و خان منصور با کوشش آقایان محمد علی قاسمی و علیرضا خانی می باشد ،به روش تقسیم بندی و بررسی تک تک ابیات از سه جنبه ی؛واژه شناختی،معنی و زیباشناختی است.در قسمت واژه شناختی به معنای فارسی واژگان کردی و حتی المقدور به آوردن ریشه ی باستانی واژه ها به شیوه ی لاتین نگاری پرداخته و در قسمت معنی سعی کرده ایم معنا و مفهوم را به زبان فارسی بیان کنیم و در پایان نیز به بررسی زیبایی ها و آرایه ها ی ادبی هر بیت پرداخته ایم.در برخی ابیات مقایسه های سبکی با دیگر شاعران کرد زبان یا فارسی زبان انجام شده است.
در معنی واژگان از فرهنگ های متعدّدی از جمله برهان قاطع ،فرهنگ معین،فرهنگ کردی-فارسی هه ژار،فرهنگ کلهری خوه رهه لات و فرهنگ باشور و نیز فرهنگ فارسی عمید... استفاده شده است،که کتاب مأخذ را روبه روی توضیحات در علامت ()پرانتز نوشته ایم،اگرچه در این رساله معنی واژه ها و اصطلاحات و تعبیر های دشوار و مهجور را نوشته ایم و ابیات را هم معنی کرده ایم،امّا بدان معنا نیست که همه ی دشواری ها را حلّ کرده و تمام گره ها را گشوده ایم بلکه ،جاهایی که بر حقیقت امر آگاهی نیافته ایم، یا به صراحت به معلوم نشدن آن اشاره شده است یا حدس خود را با تردید آورده ایم ،و با طرح نادانسته ها زمینه ی جستجو های تازه را برای دیگر محقّقین آماده کرده ایم،تا با دستیابی به مآخذ جدید با هوشیاری و تیز هوشی این مجهولات را بگشایند،لازم به توضیح است که برخی از نشانه ها و اختصارات نیز در متن وجود دارد از جمله ؛*(ستاره)نشانه ی شرح معنی بیت است و بعد از توضیحات واژه ای آمده است ،//نشانه ی جدا شدن که شرح واژه ها و جمله ها را از یکدیگر جدا می کند ، (فلش)نشانه ی ارجاع واژه و با ذکر شماره ی صفحه خواننده را به صفحه ی توضیحات نخستین ،راهنمایی می کند به این معنی که این واژه های دشوار را قبلاً توضیح داده ایم ،و از علامت های ؛ص به معنی صفحه ،ج به معنی جلد معمولاًدر پاورقی ها استفاده شده است ،در ضمن توضیحات نیز به تصحیح اشتباهات چاپی که در دیوان منبع وجود داشت ،پرداخته ایم.
 1-6.جامعه ی آماری جامعه آماری این تحقیق در بخش تحقیقات و مطالعات میدانی؛کلیه ی افراد آگاه و مطلّع در مناطق مختلف در سطح استان ایلام و کرمانشاه وکردستان و لرستان در بخش مطالعات کتابخانه ای(توصیفی-تألیفی)منابع مکتوب و مدارک معتبر و موجود در منطقه بوده است . البتّه در جهت تکمیل اطلاعات مورد نیاز در هر دو روش پژوهشی تحقیق ،گاه به شهرهای کرمانشاه، خرم آباد، سلیمانیه ، بغداد، هولیر،خانقین،سنندج،اسلام آباد،کتابخانه ملی در تهران،...مراجعه شده است.
 1-7.ابزار گرد آوری اطلاعات در روش مطالعاتی اسنادی و کتابخانه ای (توصیفی-تألیفی)بر اساس منابع مکتوب و مدارک معتبر و در روش مطالعاتی میدانی از طریق مصاحبه با افراد آگاه و مطلع،اطلاعات مربوطه جمع آوری شده است.
 1-8.روش تجزیه و تحلیل اطلاعات شیوه ی تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده به این صورت بوده است که ابتدا به مطالعه و بررسی آثار مکتوب پرداخته و سپس به برداشت مطلوب و مربوط به موضوع به روش فیش برداری اقدام گردیده است.در بخش تحقیقات میدانی پژوهش از طریق مصاحبه نسبت به ضبط و ثبت اقوال و روایات شفاهی افراد آگاه و مطلّع و مطابقت و مقایسه آن ها برای به دست آوردن صحت و سقم مطالب پرداخته شده است و مطالب جمع آوری شده به ترتیب و با رعایت تقدیم و تأخیر مطالب،تهیّه و تنظیم و نسبت به پاکنویس یادداشت ها اقدام کرده ایم در ضمن همه ی اشعار کردی به زبان فارسی برگردان و تدوین شده است.
 1-9.ضرورت تحقیق درصورت علاقه به آشنائی بازبان کردی(گویش کلهری) دیوان شاکه وخان منصورمی توانددرزمره ی ادب کردی کلهر وبه عنوان منبع ومآخذی برای پژوهشگران، دانشجویان، منبع تدریس زبان و ادبیات کردی در دانشگاهها وتحقیقات آتی مورد استفاده قرار گیرد 

منابع و ماخذ این متن محفوظ است که در چاپ آورده خواهد شد.