نگاهی مختصر به شعر «شُکرانه» از دیوان شاکه و خان منصور / دکتر علی رضا خانی

نگاهی مختصر به شعر «شُکرانه» از دیوان شاکه و خان منصور / دکتر علی رضا خانی

سایت بلوط

...آن چه از نخستین خوانش ابیات شوکرانه از دیوان شاکه و خان منصور انسان را تحت تأ ثیر قرار می دهد مفهوم پویا و زنده و شور انگیز آن است ، آهنگ و طنین خاص شعر متناسب با شوق و دل سپردگی این دو شاعر است در عین حال بکارگیری واژگان « بینایی بان سه ر ، که س سرنه زانا، ئه ی بار ئلاهی» که هریک بهره ای از قرآن کریم دارند چنان هماهنگ و گیرا در فواصل مصراع ها جای گرفته اند ...

 در پی درخواست دوستان عزیز و شاعران توانای شهر و استانم آقایان علی محمد محمدی دبیر کنگره ی ملی شاکه و خان منصور و محمدرضا رستم پور دبیر کمیته ی اطلاع رسانی و تبلیغات کنگره، مبنی بر نوشتن مطلبی به پیشواز این کنگره، بر آن شدم تا بیتی از دیوان این دو شاعر بزرگ را به اختصار شرح دهم که در خور تامل و شایسته ی این استقبال باشد.

بی شک و تردید عموما در هر زمینه ای و خصوصا در حوزه ی فرهنگ و ادب، وجود و حضور ارباب رای و نظر، اولین شرط رونق بازار آن خواهد شد، اما در وضعیت کنونی ادبیات ما بویژه شعر، صاحبان اهلیت و ارباب رای و نظر حضور ندارند، نگاهی با تامل و تعمق بر صفحات مجلات و آثاری که هیات کتاب یافته اند، موید این نظر است. البته بر ماست که حضور نیم رنگ بعضی از عزیزان و اصحاب قلم را بستاییم و حرمتشان را پاس بداریم، چرا که اگر این نیمه حضور نیز نبود و آن دلسوزان نبودند ماجرا دیگرگونه بود.به قول مولانا جلال الدین: ما سمیعیم و بصیریم و هشیم   با شما نامحرمان ما خامشیم.و زمره ی اهل ادب و هنر و فرهنگ مگر از اینگونه لطایف بسیار نگفته و نیاورده اند؟ بگذریم که این مقال، اطناب و اطاله را بر نمی تابد و قرارگاه ایجاز و اشارت است.

شوکرانه م پید بوو بینای بان سه ر)

کووره گلالان لافاو گرته وه ر)

آن چه از نخستین خوانش  ابیات شوکرانه از دیوان شاکه و خان منصور انسان را تحت تأ ثیر قرار می دهد مفهوم پویا و زنده و شور انگیز آن است ، آهنگ و طنین خاص شعر متناسب با شوق و دل سپردگی این دو شاعر است در عین حال بکارگیری واژگان « بینایی بان سه ر ، که س سرنه زانا، ئه ی بار ئلاهی» که هریک بهره ای  از قرآن کریم دارند چنان هماهنگ و گیرا در فواصل مصراع ها جای گرفته اند که معنی خود را در کمال صداقت و سادگی بروز می دهند ، این دو شاعر گران قدر کرد زبان با گزینش بهترین و مناسب ترین واژگان و کاربرد به جای آنها به مناجات و راز و نیاز با خداوند پرداخته اند . در مصراعهای زوج که « نسبتاً از شاکه است» جنبش و گردش کائنات را از ذات اقدس او می داند . تناسبهای ابیات که جوشیده از طبع و زمینه ذهنی آنهاست شوق و ایمان آن ها را نشان می دهد و مؤثر در دل و جان خواننده است . هم چنان که دیوید دیچز ادیب و منتقد معاصر انگلیسی ، معتقد است :« زبان فعالترین خدمتگزار تخیل است زیرا تخیل ، خود بر اثر نیازمندی هایش آن را بوجود می آورد و حال آنکه ادوات هنرهای دیگر در عالم خارج ، مستقل ازهنرمند وجود دارند و موضع آنها در عالم خارج تأثیر آن ها را به عنوان وسائل بیان بینش تخیلی محدود می سازد». 

بیت اول از دیوان وزین شاکه و خان منصور را از دو زاویه ی واژه شناختی و زیبا شناختی بررسی می کنیم

واژه شناختی :

۱- شوکرانه : سپاس گزاری ، بیت با واژه ی شوکرانه شروع شده که نشان از دلبستگی این دو شاعر

به مقوله ی توحید و خداپرستی است// پید : برای تو ،ترا ، به تو در کردی کلهری صورت صرفی این ضمیر پیوسته به صورت اضافی این گونه می باشد : پیم ‹ به من ›، پید ‹ به تو ›، پی ‹ به او › ،پیمان ‹ به ما ›، پیدان ‹ به شما › ،پیتان ‹ به آنها › // بوو: (فعل ) در معنا «می باشد» این گونه صرف می شود :

 بووم ، بوید ، بوو ،/ بومن ، بوید ( بودن ) ، بوون // بینا : ( صفت جانشین اسم ) بیننده//بان : بالا، بیننده و برتر اشاره به خداوند متعال است .

نکته : واژه ی  بینا به معنای خردمندی و دانایی است و این اصطلاح « بینای بان سه ر» در ادب کردی و در زبان عامه رایج است . پس مقوله بینایی و بصیرت و آگاه بودن از امور دنیوی سرفصل نگرش و دید خان منصور است .//کوره گلا لان: (ترکیب وصفی مقلوب) رودخانه های خشک و کور // لافاو : سیل به معنای موج هم می باشد از لاف+ ئاو ازآن جمله : تافاو = تاف + ئاو (آبشار) ، ترنگاو = ترنگ + ئاو (آب سرد )// گرته وه ر : (فعل پیشوندی) در برگرفت ، جاری شد ، 

صرف فعل گرت  :    گرتم ، گرتی ، گرت  /    گرتیم ، گرتید ، گرتن 

نکته ای دیگر : در مصراع اول شکر گزاری ، بینایی کردگار، برتر بودن او ،از واژگان و ترکیباتی غیر محسوس و غیر مادی اند ولی در مصراع دوم دقیقاً واژه ها زمینی می شوند گودالهای خشک ، سیلاب ، مقوله هایی هستند کاملاً زمینی . 

* معنی : خان منصور : خداوند آگاه و بصیر را شکر می گویم ، شاکه : که گودالهای خشک را پر از باران کرد . 

زیبا شناختی :

مصراع اول مفهوم« بینای بان سه ر» به آیة شریفة ۲۳۳ از سورة بقره « واعلموا ان الله بماتعلمون بصیر ، و بدانید که خداوند از کردار شما آگاه است » تلمیح دارد .// بیت دارای حسن تعلیل است ، در این بیت نکته ای اندیشمندانه در کمال ایجاز پرورده شده است و به مدد شیوة شاعرانه آن نکته و اندیشه را به خواننده تفهیم می کند .// حسن تعلیل // آرایه تشخیص در برگرفتن را به کوره گلالان نسبت داده است // بین کوره گلال و لافاو تضاد نیز هست // بسآمد آوایی در صامت « ک » مصراع دوم را آراسته است .این تمحیدیه از شاکه و خان منصور یکی از معروف ترین و شناخته ترین اشعار این دو ادیب و فرزانه است که از ویژگی های خاص شاعران در هر دوره از ادب پارسی و کردی بوده و هست .شکر و حمد و سپاس خداوند در ابتدای تمام دواوین شعری دیده می شود که نشان از دلبستگی و عمق اعتقادات شاعران می باشد.